Scroll Top

De Tijd – “De onzichtbare miljarden van de Belgische overheid” – 11/02/2023

view

De Stichting Overheidsopdrachten pleit voor meer transparantie in communicatie rond overheidsopdrachten in de Tijd.

Lees hieronder het volledige artikel of via de link: https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/economie/de-onzichtbare-miljarden-van-de-belgische-overheid/10446761.html

Daarnaast zien we elke dag 1000-en hardwerkende aankopers die aankoopdossiers tot een goed einde willen brengen. Het ontbreekt ze echter aan tijd én mensen. Elke maand zijn er gemiddeld 600 vacatures voor aankopers met ervaring overheidsopdrachten. Met de Stichting Overheidsopdrachten zijn we daarom hard aan het werk om in september 2023 een volwaardige opleiding tot Publieke Aankoper te ontwikkelen. Investeren in mensen zal de transparantiegraad verhogen.

De onzichtbare miljarden van de Belgische overheid

De Italiaanse constructeur Iveco haalde vorig jaar een bestelling binnen van een 500-tal elektrische bussen voor De Lijn. ©Photo News 

In België wordt veel uitgegeven aan overheidsopdrachten maar waar dat geld terechtkomt en wie daarvan het meeste profiteert, blijft grotendeels in mist gehuld. Dat blijkt uit onderzoek van De Tijd. ‘Het lijkt alsof sprake is van willekeur en favoritisme.’

De Italiaanse constructeur Iveco haalde vorig jaar een bestelling binnen van een 500-tal elektrische bussen voor De Lijn. Voor de Vlaamse vervoersmaatschappij was het maar een van haar vele aanbestedingen. Maar het juridische staartje dat de bestelling kreeg, toonde aan hoe weinig over die aanbestedingen bekend is. Twee rivaliserende busfabrikanten – VDL Roeselare en het Nederlandse Ebusco, waarvan de zakenman Marc Coucke aandeelhouder is – trokken naar de Raad Van State. Die oordeelde dat De Lijn bij de toewijzing geen fouten had gemaakt. Maar door de drie gepubliceerde arresten kwamen voor het eerst details van het miljoenencontact naar buiten.

De Europese Commissie raamt de markt voor openbare aanbestedingen per lidstaat op 14 procent van het bruto binnenlands product (bbp). In ons land komt dat neer op 17.000 dossiers van honderden overheidsdiensten, goed voor een aankoopvolume van 70 miljard euro per jaar. Wie daarvan het meeste profiteert, blijft grotendeels in mist gehuld. Ook Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland scoren ondermaats als het op het publiceren van informatie over overheidsopdrachten aankomt. Maar het aantal Belgische overheidsdiensten dat ver onder de lat blijft, is opmerkelijk groot, zowel op federaal, Vlaams als lokaal niveau.

Slechts in een op de drie gevallen maken Belgische overheden bekend welke bedrijven deelnemen aan publieke aanbestedingen en aan wie ze het contract gunnen, terwijl Europa dat laatste verplicht voor contracten vanaf een bepaalde waarde. Over de bedragen die ons land aan producten, diensten of bouwprojecten besteedt, bestaat nog minder transparantie. Amper 15 procent van dat budget werd de voorbije zes jaar publiek gemaakt.

Dat blijkt uit onderzoek van De Tijd op basis van data van de Stichting Overheidsopdrachten en het adviesbureau Tender Experts. Zij verzamelen sinds 2016 informatie over alle aanbestedingen die Belgische overheidsdiensten en -instellingen publiceren.

Regelgeving niet waterdicht

Uit een analyse van de data blijkt dat maar een derde van de overheidsdiensten die tussen 2017 en 2022 voor minstens 1 miljoen euro aan aanbestedingen gunden meer dan de helft van de gunningen bekendmaakte. De federale spoornetbeheerder Infrabel schreef in zes jaar dan 2.782 aanbestedingen uit en maakte over die periode een inkoopvolume van ruim 4 miljard euro bekend. Ondanks die hoge uitgaven werd slechts in een op de drie gevallen gemeld aan wie de opdracht werd toegekend. De Vlaamse waterzuiveraar Aquafin deed nog slechter. Van de 1.375 opdrachten die in dezelfde periode werden uitgeschreven, bleef minstens drie kwart onder de waterlijn.

15% BUDGET
Amper 15 procent van het budget dat ons land aan producten, diensten of bouwprojecten besteedt, werd de voorbije zes jaar publiek gemaakt.

De Europese Unie eist nochtans dat alle overheden duidelijk maken aan wie het contract werd gegund en voor welk bedrag, vanaf bepaalde drempelwaarden. ‘Maar we ervaren dat dat niet strikt wordt opgevolgd of gecontroleerd’, zegt Bruno De Mulder, de voorzitter van de Stichting Overheidsopdrachten en de topman van Tender Experts. ‘De Europese wetgeving voorziet ook niet in een sanctie als de transparantieregels niet worden nageleefd.’

Clubje van insiders

Bekende overheden als de luchthavenuitbater Brussels Airport Company, het treinbedrijf NMBS, de vervoersmaatschappij MIVB, de energienetbeheerder Fluvius, het Havenbedrijf Antwerpen of Lantis, dat de Antwerpse Oosterweelwerf beheert, maakten de voorbije zes jaar maar in 20 tot 45 procent van de dossiers bekend aan welk bedrijf de aanbesteding werd gegund. Ook de onderwijskoepel voor het vrije onderwijs GO!, de federale overheidsdiensten Economie, Justitie en Volksgezondheid, de ministeries van de Vlaamse Gemeenschap en de ziekenhuizen UZ Gent en ZNA Antwerpen presteren ondermaats. Een van de uitzonderingen is Smals, de favoriete IT-dienstenleverancier van de overheid. Die geeft inzage in 77 procent van zijn contracten. Flanders Make, het Vlaams onderzoekscentrum voor de maakindustrie, publiceert in 84 procent van de gevallen alle vereiste informatie. Het Vlaams parlement haalt een transparantiegraad van 80 procent.

Hoe minder informatie de overheid geeft over wat ze inkoopt, hoe groter de kans dat maar een beperkt aantal partijen inschrijft. Bij outsiders wekt dat de indruk van vriendjespolitiek.

FREDO SCHOTANUS – EXPERT OPENBARE AANBESTEDINGEN UNIVERSITEIT UTRECHT

De miljarden euro’s die overheden gebruiken om op de privémarkt in te kopen hebben niet alleen een grote impact op de economie. Ze zijn volgens Fredo Schotanus, expert openbare aanbestedingen aan de universiteit van Utrecht, ook een belangrijk instrument voor de inrichting van een rechtvaardige samenleving. ‘De principes die aan de gunning van een overheidsopdracht ten grondslag liggen, zoals gelijke behandeling, transparantie, objectiviteit en de plicht om meerdere deelnemers toe te laten, weerspiegelen de fundamenten van onze democratische rechtsstaat. Wie die niet respecteert, doet de indruk ontstaan dat sprake is van willekeur en corruptie.’

Dat blijkt ook uit een rapport van de Europese Unie uit 2014, waarin de helft van de Belgische ondernemers die deelnemen aan overheidsopdrachten aangeeft overtuigd te zijn dat corruptie wijdverspreid is.

‘Hoe minder informatie de overheid geeft over wat ze inkoopt, hoe groter de kans dat maar een of een beperkt aantal partijen inschrijft en de opdracht binnenhaalt’, zegt Schotanus. Zo blijft belangrijke informatie over hoe het contract wordt toegekend en uitgevoerd beperkt tot een clubje van insiders dat met die kennis zijn kans verhoogt om bij een volgende opdracht het contract opnieuw binnen te rijven. ‘Bij outsiders wekt dat de indruk van vriendjespolitiek of favoritisme, en in extreme gevallen ondermijnt dat het vertrouwen van de burger in de democratische instellingen.’

Grote bedrijven, veel contracten

Of van dergelijke wanpraktijken sprake is bij Belgische overheidsopdrachten, is onduidelijk. Wel valt op dat een beperkt aantal grote bedrijven de voorbije zes jaar veel contracten binnenhaalde. De verzekeraar Ethias, die grotendeels in overheidshanden is, haalde bij de autoverzekeringen driekwart van alle aanbestedingen binnen. Zijn sectorgenoot Axa is goed voor 13 procent. Ook bij de brandschade waren Ethias en Axa dominant, net als bij opdrachten voor groepsverzekeringen, wettelijke aansprakelijkheid en andere polissen. Dat leverde Ethias in zes jaar op zijn minst 880 miljoen euro inkomsten op en Axa 130 miljoen euro, afgaande op de gepubliceerde contractwaarde.

Aanbestedingen zijn nog vaak te complex opgesteld of te grootschalig opgevat voor kmo’s.

LYNN JONCKHEERE JURIDISCH ADVISEUR UNIZO-STUDIEDIENST

Solucious, de voedingsgroothandel van de Colruyt-groep, rijfde voor voeding een vierde van alle aanbestedingen binnen, goed voor bijna 45 miljoen euro. Voor sectorgenoten resten slechts kruimels. Het bedrijf wordt gevolgd door zijn sectorgenoot Sligro-ISPC, die 16 procent verwierf. In de medische beeldvorming kregen Siemens, GE en Philips samen iets meer dan de helft van alle opdrachten. De multinationals Equans Services, TPF Utilities en Veolia tekenden voor een marktaandeel van 54 procent in de installatie van sanitair en van 48 procent in het onderhoud en de exploitatie van verwarming. Het studiebureau Sweco haalde een vijfde van alle contracten binnen voor de aanleg van wegen en fietspaden en 17 procent voor alles wat stedenbouw en infrastructuur betrof. Het groenbedrijf Krinkels voert 13 procent van alle onderhoudsopdrachten voor parken en tuinen uit.

De vaststelling dat veel aanbestedingen in België naar grotere bedrijven gaan blijkt ook uit Europees onderzoek. De Belgische overheden gunden in 2021 slechts 28 procent van hun opdrachten aan kleine en middelgrote bedrijven, een daling ten opzichte van 2020 (30%) en 2019 (34%). In dezelfde periode steeg het aantal kmo’s dat meedingt net van 54 procent naar 59 procent. Ons land bengelt met die slechte score achteraan in het Europese peloton, net voor Roemenië.

Aanbestedingen zijn nog vaak te complex opgesteld of te grootschalig opgevat voor kmo’s’, zegt Lynn Jonckheere, juridisch adviseur van de Unizo-studiedienst. ‘Terwijl de wet op de overheidsopdrachten perfect toelaat grotere opdrachten op te splitsen in kleinere werven, die ook voor kmo’s behapbaar zijn.’ De voorbije zes jaar nam het aantal kleinere deelopdrachten in België echter nauwelijks toe, blijkt uit ons onderzoek.

‘Een overheid die goed inkoopt, ziet erop toe dat ze ook kleinere bedrijven en nieuwkomers op de markt kan bereiken, zodat er meer onderlinge concurrentie is op het vlak van prijs, kwaliteit en aanbod’, zegt professor Schotanus. ‘Anders wordt het belastinggeld niet efficiënt besteed en laat de overheid misschien kansen liggen om duurzaam in te kopen, met aandacht voor de impact op het milieu, sociaal ondernemerschap en innovatie.’

Data voor De Croo

Bert Baeyens, een zelfstandige expert die al meer dan 25 jaar overheidsdiensten adviseert bij hun aanbestedingen, betwijfelt of kleinere opdrachten kmo’s meer kansen geven. In een aanbesteding voor een beperkter bedrag moeten ze evenveel werk stoppen. ‘Wat kmo’s echt nodig hebben zijn meer kansen om de contracten binnen te halen.’ Het helpt niet als overheden te weinig transparant zijn, erkent Baeyens. ‘Maar dat is zeker geen kwestie van slechte wil. Er is de jongste jaren in ons land veel bezuinigd bij overheden, terwijl de regels en verplichtingen niet minder complex zijn geworden. Bovendien is het niet evident goede inkopers te vinden. Het is een knelpuntberoep. Overheden moeten keuzes maken en de publicatie van de aanbesteding staat niet hoog op het prioriteitenlijstje.Je kan boetes opleggen, maar het zou beter zijn iets te doen aan het structurele personeelstekort.’

De Stichting Overheidsopdrachten vraagt de overheid vooral duidelijkheid over de plicht al dan niet te publiceren en breder te gaan dan wie de aanbesteding binnenhaalt en tegen welk bedrag. Zelden wordt openbaar gemaakt wie zich inschrijft en wie een offerte indient.

Premier Alexander De Croo (Open VLD), die bevoegd is voor openbare aanbestedingen, werkt aan een wetsontwerp om die informatie gestructureerd te verzamelen. ‘Zo krijgen we meer data om ons beleid op te baseren. Het zal ook mogelijk worden de deelname van kmo’s aan overheidsopdrachten in detail op te volgen’, zegt een woordvoerder. Het kabinet wil tegen 2027 een dataset die aan alle Europese verplichtingen voldoet.

Smals: ‘We willen kritiek vermijden dat hier in achterkamertjes wordt beslist’

Een overheidsdienst die bewijst dat het haalbaar is transparant te zijn, is Smals, de favoriete IT-dienstenleverancier van de overheid. Die bleek de voorbije zes jaar in 77 procent van de opdrachten een open boek over aan wie het contract werd gegund. ‘Transparantie is iedereen inzicht geven en controle mogelijk maken’, zegt topman Frank Robben. ‘Wij hebben een kleine maar competente aankoopdienst van drie tot vier man. Die stelt zo’n 35 tot 40 lastenboeken per jaar op. We proberen daarbij zoveel mogelijk te standaardiseren en te hergebruiken. Smals krijgt vaak de kritiek dat ze een spin in het web van de ICT-infrastructuur van de overheid zou zijn. We spelen daarom bewust open kaart, zodat iedereen kan zien wie we zijn en wat we doen. We steken daar veel tijd in. Alleen op die manier kan je vertrouwen winnen en de kritiek te vermijden dat hier in achterkamertjes wordt beslist.’

Infrabel: ‘We passen strikt alle wettelijke verplichtingen toe’

De spoornetbeheerder Infrabel schreef in zes jaar niet minder dan 2.782 aanbestedingen uit. Hij maakte over die periode een inkoopvolume van 4 miljard euro bekend. Slechts in een op de drie gevallen werd gemeld wie de opdracht kreeg. ‘We moeten daarover alleen publiceren als de waarde van het contract hoger is dan de Europese drempel’, zegt Infrabel-woordvoerder Frédéric Petit. ‘Voor producten en diensten is dat 431.000 euro en voor bouw- of infrastructuurwerken 5,4 miljoen euro. Als je er rekening mee houdt dat 40 procent van onze aanbestedingen naar producten en diensten gaat en 60 procent naar bouwwerken – en dat een groot deel daarvan onder de Europese drempel valt – kan dat wellicht verklaren waarom we voor transparantie slechts een score van een op drie halen.’

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]

Privacy Preferences
When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in form of cookies. Here you can change your privacy preferences. Please note that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we offer.